Beesdsche Hulpgat-palen herplaatst (2010-2018)
In november 2010 werd het verbrede tracé van de A2 voor het gedeelte Deil-Everdingen opgeleverd. Minister Schulz van Haegen hield tijdens een feestelijke bijeenkomst op Heerlijkheid Mariënwaerdt een toespraak waarin zij de hoop uitsprak dat de verbreding ervoor zou zorgen dat de files die hier altijd stonden, voorgoed uit de file-toptien zouden zijn verdwenen.
Rijkswaterstaat heeft zich veel moeite getroost om de omwonenden tevreden te houden. Er werden informatie-avonden gehouden en bij ingrijpende momenten, zoals de sloop van de oude bruggen bij Beesd,werden de bewoners uitgenodigd om dit van dichtbij mee te volgen. Klachten en opmerkingen werden aangehoord en in voorkomende gevallen werd er een overnachting in een hotel aangeboden. De vakantiegasten van camping Betuwestrand kregen allemaal een draagbare radio vanwege de overlast die zij tijdens hun verblijf zouden hebben kunnen ervaren.Het landschap tussen Deil en Everdingen is met de verbreding ook ingrijpend veranderd. De nieuwe op- en afritten zijn veel ruimer opgezet dan de vorige. Geluids- en zichtschermen onttrekken de snelweg aan het oog. Honderden bomen werden gekapt en zullen te zijner tijd weer worden herplant. Dankzij de oplettendheid en inzet van verschillende leden van de Historische Kring West-Betuwe kon in ieder geval één element met historische betekenis worden hersteld: namelijk de markante hardstenen markeringspalen van het ‘Beesdsche Hulpgat’.
Wat was het ‘Beesdsche Hulpgat’?
Zoals u weet, is ons gebied in het verleden talloze keren getroffen door ernstige overstromingen. Onze voorouders hebben deze rampen niet alleen lijdzaam ondergaan, maar er zijn ook diverse maatregelen getroffen om de gevolgen van dergelijke overstromingen te minderen. Een ingenieus systeem van verlaagde dijken (overlaten), sluizen en gemalen moest het ‘Gelderse water’ zo snel mogelijk weer laten uitstromen uit het gebied richting het laaggelegen Dalem en Vuren en aldaar werd het weer op Waal en Merwede geloosd.
Het nadeel – de lage ligging van de West-Betuwe – werd ook gebruikt als voordeel: namelijk als middel in de landsverdediging. De Hollandse Waterlinie is een aaneengesloten keten van dijken, waterwerken en verdedigingswerken (forten) die juist gebruik maakte van het onder water zetten (inundatie) van grote delen van het gebied. Zo – dacht men - werd de ‘Vesting Holland’ over land onbereikbaar. Dit onder water zetten diende natuurlijk ook gereguleerd te gebeuren en daartoe werden draaiboeken en scenario’s gehanteerd.
In de uiterwaarden tussen Beesd en Enspijk, dicht tegen het talud van de ‘oude’ A2, stonden vier hardstenen grenspalen, twee aan de oostelijke, Enspijkse kant en twee aan de westelijke, Beesdse kant. In het boek ‘Sporen in het landschap’, dat wijlen Hans Harten in 1997 schreef voor de jubilerende Historische Kring worden de palen ook genoemd.
Aanleg A2
De A2 is aangelegd tussen 1930 en 1940. Het verhoogde talud van de A2,dat hier omhoog loopt vanwege de overbrugging van de Linge bij Beesd, werkt als een ongewenste dijk die het overstromingswater tegenhield in plaats van doorgang gaf om via het winterbed van de Linge (het gebied tussen de dijken) een weg zoeken naar het westen. Daarom wees men een gedeelte van het talud aan dat in geval van nood moest worden weg gegraven om het water ruimte te geven. De onderhavige palen markeerden dat ‘gat’. In 2008 werd door de HKWB al contact gezocht met Rijkswaterstaat om de hardstenen palen bij Beesd te bewaren voor het nageslacht. De zware palen – hardsteen met een flinke verzwaarde voet - werden toen van hun oorspronkelijke plek verwijderd en gingen in een tijdelijk depot. In november 2010 werd Rijkswaterstaat weer benaderd. Nu bleek de situatie ingewikkelder. De palen bleken inmiddels niet meer in opslag bij Rijkswaterstaat te zijn. Intensief overleg bracht het misverstand aan het licht: De palen werden ondanks de toezegging tot herplaatsing afgevoerd als puin. Een medewerker van het Waterschap Rivierenland kon ze op het allerlaatste moment redden van de steenvergruizer en liet ze overbrengen naar het depot van het Waterschap. Medewerkers van Rijkswaterstaat en het waterschap hebben uiteindelijk zorg gedragen voor de terugkeer van de palen naar Beesd en op een winterse dag in november 2010 zijn de palen door wegaannemer Heijmans netjes herplaatst.
Ook Enspijk....
Het verhaal krijgt in 2017 nog een onverwachts vervolg. Want óók aan de Enspijkse kant bleken dergelijke palen gestaan te hebben en tijdens de verbreding verwijderd. Déze exemplaren werden uiteindelijk pas medio 2017 getraceerd op het terrein van het Waterschap te Tricht. Ook deze palen zouden een roemloos einde hebben gehad als niet tijdig aan de bel was getrokken en gepleit voor het behoud en terugplaatsing. Een maandenlang overleg Rijkswaterstaat – Gemeente Geldermalsen – HKWB volgde en gelukkig bleek het uiteindelijk ook mogelijk om deze palen te herplaatsen, hetgeen medio 2018 gebeurd is.
Het doet de Historische Kring West-Betuwe ontzettend veel plezier dat dit ‘project’ is geslaagd. De Kring is blij dat ze daarbij een sturende en motiverende rol heeft kunnen spelen. Als kers op de slagroom bleek er nog een geldpotje te zijn om ook een toeristisch ANWB-informatiebord bij de palen te plaatsen, zodat de Betuwse wandelaar/fietser de geschiedenis uitvoeriger kan nagaan. Inclusief een QR-code met een beknopte toelichting.
Gert de Kruijff
December 2018
