Hoe Nederland zichzelf bijeen heeft geraapt
In september 2019 kwam de Historische Atlas NL, hoe Nederland zichzelf bijeen heeft geraapt van Martin Berendse en Paul Brood uit bij uitgeverij WBOOKS. De atlas is een groot succes en beleefde zojuist haar zesde druk. Intussen zijn er al drie vervolgdelen verschenen:
· Historische Streekatlas NL, de ware schaal van Nederland
· Historische Stadsatlas NL, Nederland stedenland en
· Historische Wateratlas NL, de drijvende kracht van Nederland
Martin Berendse en Paul Brood[1], hebben jarenlang samengewerkt bij het Nationaal Archief en vertellen hun versie van ‘het verhaal van Nederland’ met veel plezier. Dat verhaal is minder groots en meeslepend dan we vroeger op school hebben geleerd, maar zeker niet minder boeiend.
Holland of Nederland?
Het valt ons, als geboren Betuwnaar (Martin) en bekeerde Groninger (Paul), al heel lang op dat ons geschiedenisverhaal vooral het verhaal van Holland is en dat het perspectief van het noorden, het oosten en het zuiden heel vaak wordt vergeten. Een aardig voorbeeld daarvan is dat wat in onze geschiedenisboekjes vaak de ‘bevrijding van Den Bosch’ (1629) wordt genoemd, in Brabant toch vooral wordt ervaren als de ‘verovering en bezetting’ van Den Bosch. Een bezetting die overigens nog bijna twee eeuwen duurde en van Brabant (en van Zeeuws-Vlaanderen en grote delen van Limburg) een soort kolonie maakte.
Bedrijfsongeval
Een ander misverstand over de totstandkoming van Nederland is, dat alles voortkwam uit een goed doordacht masterplan van de ‘vrijheids- en vredelievende’ Nederlanders om zich te verlossen van de ‘meedogenloze’ Spanjaarden. Bij het begin van de zogenaamde Tachtigjarige Oorlog had niemand echter het idee dat De Nederlanden (de huidige Benelux en Noord-Frankrijk) van elkaar zouden worden gescheiden. Je zou het ontstaan van Nederland dus eigenlijk een soort bedrijfsongeval kunnen noemen. De scheiding van de Nederlanden, heeft heel veel weg van die van het voormalige Oost- en West-Duitsland en het uiteenvallen van het Joegoslavië.
Grensland
De grote Europese mogendheden hebben er vaak alles aan gedaan om de huidige Benelux onder de voet te lopen of gedeeltelijk te annexeren. Net als Oekraïne was het Nederlandse gebied een ‘grensland’ waar door de omliggende landen steeds begerig naar werd gekeken. Dat plaatsen als Groningen, Zevenaar, Nijmegen, Venlo, Weert, Breda en Hulst tegenwoordig in Nederland liggen, was in het verleden lang niet altijd een uitgemaakte zaak. Het verhaal over ons ‘bijeen geraapte’ Nederland laat precies zien welk stukje land wanneer aan Nederland is toegevoegd en wat de achtergrond is van de merkwaardige grenzen tussen Nederland, België en Duitsland.
Minilandjes en vrijsteden
Dat min of meer toevallig ‘bijeengeraapte’ Nederland heeft niet alleen opmerkelijke buitengrenzen, maar had in de voorgaande eeuwen ook heel veel bijzondere binnengrenzen. Eén van de meest in het oog springende daarvan bestaat nog steeds: de huidige grens tussen Baarle-Nassau en Baarle-Hertog[2], die teruggaat tot de laatmiddeleeuwse verhoudingen tussen de hertogen van Brabant en de graven van Nassau, die eerst de baronie van Breda en later het prinsdom Oranje wisten te verwerven. Over al die minilandjes, boerenrepublieken en stadsstaten gaan de Historische Streekatlas NL en de Historische Stadsatlas NL.
Historische Wateratlas NL
De jongste atlas is de Historische Wateratlas NL. In deze atlas betogen de schrijvers dat de Nederlanders hun land niet hebben veroverd op de zee, maar vooral op …. zichzelf. Door de eeuwenlange vervening sinds de Romeinse tijd, zakte het laagland zover weg dat de zee er meer en meer grip op kreeg. Alleen door drastische inpolderingen en bedijkingen wisten de Nederlanders het bedreigde laagland te redden. De grote vraag is natuurlijk hoe lang dit nog gaat lukken.
Tijdens de lezing brengt auteur Martin Berendse niet alleen de vier atlassen, maar ook een aantal originele schoolkaarten mee. Ze vertellen het verhaal over de grenzen, streken, steden en wateren van Nederland al vanzelf. Zo wordt het een ouderwets avondje ‘vader- en moederlandse geschiedenis’. Natuurlijk gaat Martin tijdens de lezing in de Pluk in op de specifieke geschiedenis van het oude graafschap Teisterbant, de West-Betuwe, de Lingewerken, de Diefdijk, de Gelderse en de Burense Malsen en nog veel en veel meer…..
[1] Martin Berendse was van 2007 tot 2014 algemeen rijksarchivaris en directeur van het Nationaal Archief in Den Haag en inmiddels directeur van de OBA (Openbare Bibliotheek Amsterdam). Paul Brood was o.a. rijksarchivaris in Drenthe en Groningen en doceerde archiefstudies aan de Universiteit van Leiden.
[2] De Belgische gemeente Baarle-Hertog wordt volledig omsloten door Nederland gebied en ligt naast de Nederlandse gemeente Baarle-Nassau. Baarle-Hertog heeft 22 enclaves in Nederland en Baarle-Nassau 8 enclaves in het Belgische gebied.
Martin Berendse (1963), geboren en getogen in Geldermalsen (West-Betuwe), woonde tijdens zijn studie (Rechten) in Culemborg en Utrecht en trok -samen met zijn vrouw Petra Blok- in 1994 naar Amsterdam.
Al in zijn Betuwse tijd was Martin actief op het gebied van muziek en theater; in Utrecht stond hij aan de wieg van het latere Festival a/d Werf. Hij bekleedde verschillende functies in de theaterwereld (o.a. directeur van Theater Netwerk Nederland en het RO Theater Rotterdam), waarna hij in 1998 overstapte naar het ministerie van OCW. Daar stond hij o.a. aan het hoofd van de Directie Kunsten.
Martin werd in 2007 benoemd tot algemeen rijksarchivaris/directeur van het Nationaal Archief. Tussen 2010 en 2014 was hij tevens president van de International Council on Archives, de wereldwijze brancheorganisatie voor archiefinstellingen.
In 2014 werd Martin directeur van de OBA (Openbare Bibliotheek Amsterdam). Vanaf 2019 maakt hij samen met Paul Brood historische atlassen bij uitgeverij WBOOKS te Zwolle. Daarnaast is hij o.a. lid van het Adviescollege Openbaarheid en Informatiehuishouding (adviesorgaan van regering en parlement, Wet Open Overheid) en voorzitter van het bestuur van de Stichting Zaanse Schans.
Martin Berendse heeft in zijn lagere schoolperiode les gekregen van Henk Demper en ze zijn elkaar daarna nooit uit het oog verloren. Het idee voor deze lezing komt dan ook van Henk Demper. De lezing wordt in samenwerking met het NUT georganiseerd.
Aanmelden verplicht via info@hkwb.nl
Leden gaan voor. Niet-leden van HKWB of het NUT betalen 5,- en komen op een wachtlijst.
